De Rechtspraak is gestart met een landelijk programma voor de inzet van artificiële intelligentie (AI). In eerste instantie richt dit programma zich op toepassingen buiten het rechterlijke domein, zoals administratieve ondersteuning en publieksvoorlichting. Daarmee speelt de organisatie in op de technologische ontwikkelingen die ook het juridische werkveld steeds meer beïnvloeden.

Volgens De Rechtspraak is het essentieel om actief mee te bewegen met de opkomst van AI. “AI zal effect hebben op hoe de Rechtspraak werkt, hoe het recht wordt gesproken en hoe toezicht wordt gehouden,” aldus de organisatie. Het doel is om de efficiëntie en toegankelijkheid van de rechtspraak te vergroten, zonder concessies te doen aan zorgvuldigheid en onafhankelijkheid.

AI-strategie in ontwikkeling

In het Jaarplan 2024 stelde De Rechtspraak al dat zij niet om de technologische mogelijkheden van AI en het belang van goede datakwaliteit heen kan. Een gebalanceerde benadering is volgens de organisatie cruciaal: er moet oog zijn voor zowel de kansen als de risico’s. Naar verwachting leidt dit in de loop van 2024 tot een officiële AI-strategie voor de rechtspraak. Deze strategie maakt deel uit van de bredere digitale transformatie die de organisatie doormaakt.

In de voorlopige contouren van deze AI-strategie wordt vooral gekeken naar toepassingen op de korte termijn. Denk hierbij aan het verbeteren van arbeidsintensieve administratieve en logistieke processen zoals roostering en planning, het geautomatiseerd pseudonimiseren van uitspraken, en het verbeteren van interne besturingsprocessen door middel van voorspelmodellen voor instroom en routering.

Daarnaast onderzoekt De Rechtspraak de inzet van AI voor het opstellen van communicatie-uitingen zoals nieuwsberichten, brieven en presentaties. Ook wordt gekeken naar het verbeteren van de communicatie met burgers, onder andere door middel van chatbots die in natuurlijke taal uitleg geven of uitspraken kunnen samenvatten op B1-niveau.

AI in het juridisch werkveld: experimenten en kansen

Hoewel AI-toepassingen voorlopig niet binnen het rechterlijk domein worden ingezet vanwege de strikte eisen van de Europese AI-verordening, zijn er al enkele kleinschalige experimenten uitgevoerd. In maart 2025 gebruikte de rechtbank Rotterdam AI als schrijfhulp bij het opstellen van een concept-motivering in een strafzaak. De betrokken rechters en griffier waren positief: de AI droeg bij aan een heldere structuur en versnelde de totstandkoming van de tekst. De menselijke rechter bleef uiteraard eindverantwoordelijk voor de inhoud en beslissing.

Binnen het juridisch domein ziet De Rechtspraak in de toekomst mogelijkheden voor AI als ondersteuning bij complexe, arbeidsintensieve taken. Voorbeelden zijn het doorzoeken van jurisprudentie, het analyseren en structureren van omvangrijke dossiers, en het opstellen van concept-uitspraken. Dit moet het werk van juristen en rechters niet vervangen, maar verlichten en versnellen, zonder de rechtszekerheid aan te tasten.

Voorzichtig maar doelgericht: AI buiten het rechterlijk domein

De huidige koers is om AI vooral buiten het rechterlijk domein te ontwikkelen en toe te passen. Dat is een bewuste keuze. De Europese AI-verordening, die in juni 2024 definitief werd aangenomen, stelt strenge eisen aan de inzet van AI binnen kritieke domeinen zoals de rechtspraak. Vooralsnog voldoen de meeste bestaande AI-toepassingen nog niet aan deze vereisten. Daarom ontwikkelt De Rechtspraak momenteel vooral toepassingen die de dienstverlening verbeteren, zoals een chatbot op Rechtspraak.nl die bezoekers helpt met het vinden van juridische informatie.

De Rechtspraak benadrukt dat menselijke besluitvorming altijd centraal zal blijven staan bij juridische oordelen. AI wordt gezien als een ondersteunende technologie die de kwaliteit, snelheid en toegankelijkheid van het rechtssysteem ten goede kan komen – mits met de nodige zorgvuldigheid geïmplementeerd.